A Semana Santa andaluza ou castelá, a peregrinación a Santiago, o camiño do Rocío, os santuarios marianos, tradicións, romarías, forman parte do modo de ser cristián deste pobo. A fe chegou á Hispania romana no primeiro século de nosa era, moi pronto se encarnou nos pobos que habitaban a península ibérica e impregna, desde entón, a cultura que se vive en cada momento.
Como ocorreu noutros lugares, esa fe mesturarase coas formas de vida, con costumes ancestrais, co calendario agrícola, coa idiosincrasia popular e dará lugar a unha cultura propia na que a expresión festiva da relixión é un elemento máis.
Cando a fe se encarna na cultura popular xorde unha relixiosidade que ten unha forma propia e unhas expresións impulsadas polo pobo que a acolle e o contexto en que se viven. Os exercicios de piedade ao redor das festas litúrxicas ou as celebracións marianas e dos santos en pobos e cidades de España, teñen como obxectivo achegar ao pobo cristián ao coñecemento de Deus e á súa adoración.
A relixiosidade popular pon en relación as expresións populares da fe e os misterios centrais da vida cristiá. Das prácticas de piedade, romarías, peregrinacións, confrarías ou saídas procesionais leva a contemplar e adorar o misterio da redención, a presenza na Eucaristía, a veneración da Nai de Deus. En toda España, máis de catrocentas celebracións relixiosas foron declaradas de interese nacional ou internacional.
Aínda que, nalgún tempo a piedade popular foi mirada con desconfianza, foi obxecto de revalorización nas décadas posteriores ao Concilio. Foi Pablo VI na súa Exhortación apostólica Evangelii nuntiandi quen lle deu un impulso decisivo ao sinalar que a piedade popular «reflicte unha sede de Deus que soamente os pobres e sinxelos poden coñecer» e que «fai capaz de xenerosidade e sacrificio ata o heroísmo, cando se trata de manifestar a fe». Máis preto dos nosos días, o papa Francisco, en América Latina, sinalou que se trata dun «precioso tesouro da Igrexa católica» e que nela «aparece a alma dos pobos latinoamericanos» (EG 123).
- A través da relixiosidade popular o pobo evanxelízase continuamente a si mesmo. É unha realidade en permanente desenvolvemento onde o Espírito Santo é o axente principal.
- A relixiosidade popular pon en relación as expresións populares da fe e os misterios centrais da vida cristiá.
- Cada porción do Pobo de Deus, ao traducir na súa vida o don de Deus segundo o seu xenio propio, dá testemuño da fe recibida e enriquécea con novas expresións que son elocuentes. Papa Francisco.
- A piedade popular expresa unha sede de Deus que soamente os pobres e sinxelos poden coñecer, e é capaz de xenerosidade e sacrificio ata o heroísmo, cando se trata de manifestar a fe. Pablo VI.
- A fe encarnada na cultura popular dá orixe a unha relixiosidade que vertebra ao pobo sinxelo e fiel.
- Por ser froito do evanxeo inculturado subxace unha forza activamente evanxelizadora. As expresións da piedade popular son un lugar teolóxico ao que debemos prestar atención á hora de pensar a Nova evanxelización. Papa Francisco.
- Confrarías e irmandades vertebran hoxe a vida cristiá en moitos lugares onde se vive a relixiosidade popular.
- A relixiosidade popular que se aglutina en confrarías e irmandades afasta o perigo dunha fe individualista e sostén relacións verdadeiras na comunidade cristiá.
Relixiosidade ao redor de lugares, peregrinacións e celebracións
Ao redor da Semana Santa, en cada lugar de España, hai unha tradición. As saetas nas procesións sevillanas, a austeridade e o silencio na procesión das capas pardas en Zamora, a dansa da Mort en Verges, a rompida da hora en Calanda e a tamborada en Hellín, a baixada do Anxo en Aranda de Duero e en Tudela e miles doutras tradicións. En cada lugar unha tradición, unha expresión propia de relixiosidade, unha manifestación viva da fe viva.
Ademais, xunto ás tradicións que van unidas ás celebracións da Igrexa, a devoción a María e aos santos encheron España de imaxes e lugares de culto, ao redor dos que xurdiron ermidas primeiro e logo santuarios e basílicas coas súas correspondentes peregrinacións.
Esas miles de ermidas en España, dedicadas á Virxe ou aos santos, reúnen aos veciños de cada pobo na festa do titular para celebrar a fe e festexar a fraternidade de quen convive na mesma contorna xeográfica ou humana. Centos destes lugares convertéronse, andando o tempo, en santuarios e alcanzaron unha proxección nacional e internacional. O mosteiro de Montserrat, a aldea do Rocío, a basílica do Pilar, o santuario da Fuensanta, Guadalupe, etc. son lugares nos que se concentra a devoción popular e desde os que se proxecta luz e esperanza para todo o pobo.
Ademais, eses lugares convertéronse tamén en centros de peregrinación. A peregrinación a Covadonga, a Javierada, o Rocío, a romaría á Virxe da Cabeza en Andújar e tantas outras en toda España moven a millóns de persoas cada ano. Entre todas elas, ocupa un lugar propio na relixiosidade española e europea a peregrinación a Santiago de Compostela, unha das máis antigas e máis multitudinaria que por máis de mil anos trae á tumba do apóstolo a centenares de miles de persoas cada ano.
Confrarías e irmandades vertebran a relixiosidade popular
Confrarías e irmandades vertebran hoxe a vida cristiá en moitos lugares onde se vive a relixiosidade popular. Lugares para a tradición, contribúen de maneira importante á formación cristiá dos fieis e serven para canalizar a vida de caridade en atención ao próximo máis necesitado. Esta relixiosidade popular que se aglutina en confrarías e irmandades afasta o perigo dunha fe individualista e sostén relacións na comunidade cristiá, con compromisos fraternos e rostros concretos, que se achegan a Deus e descenden para soster ao pobo cristián.
O Papa Francisco ensina que esta relixiosidade é unha expresión particular da procura de Deus e da fe. Cada persoa que se achega a venerar as imaxes da virxe e dos santos nas sedes confrades, busca a Deus e fai visible dalgún modo a fe.
Aínda que en ocasións foron tratadas como expresións da fe de menor pureza ou con desprezo, vívese agora un novo descubrimento da relixiosidade popular, que hoxe significa unha relación persoal con Cristo, o Verbo de Deus feito carne. Nela exprésase unha sede de Deus que só os pobres e sinxelos poden coñecer e ao mesmo tempo, poden ensinar, porque, dalgún modo, o pobo de Deus ensina a crer e a practicar aquilo no que se cre.
